Việt Nam trong cục diện thế giới hiện nay

Nguyễn Thị Nga - BM LSĐ - TTHCM - Khoa KHCB&ƯD

Việc xác định đúng vị trí của Việt Nam trong bàn cờ chính trị, kinh tế và an ninh khu vực và thế giới là cần thiết và có ý nghĩa quan trọng trong việc vạch ra chiến lược phát triển quốc gia nói chung và định hướng chiến lược cho đối ngoại Việt Nam nói riêng. Định vị đúng đắn vị thế Việt Nam trong cục diện thế giới đòi hỏi cần thể hiện đúng giá trị và bản sắc Việt Nam trong quan hệ quốc tế, hiểu đầy đủ sức mạnh và nguồn lực đất nước, phản ánh đúng thế và lực của đất nước. Trên cơ sở bối cảnh quốc tế như đã được phân tích, từ vị trí địa chính trị quốc gia, mục tiêu và định hướng phát triển đất nước trong ngắn hạn và dài hạn đã được Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII xác định, dựa vào thực trạng đất nước hiện nay, tiềm lực, vị thế quốc gia được tạo ra trong gần 40 năm đổi mới, nhất là trong nhiệm kỳ vừa qua, baọ gồm thành tích đặc biệt trong chống dịch Covid-19 và phát triển kinh tế năm 2020, Đại hội XIII của Đảng khẳng định: “Đất nước ta chưa bao giờ có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như ngày nay” [1, tr. 25].

1. Các xu hướng vận động chủ yếu của cục diện thế giới hiện nay.

Trên cơ sở phân tích những biến động không ngừng của tình hình thế giới, Đảng đã đưa ra những nhận định về cục diện thế giới vận động theo những xu hướng sau:

Thứ nhất, hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ, hợp tác và phát triển vẫn là xu thế lớn. Tuy nhiên, cục diện an ninh - chính trị thế giới diễn biến theo hướng phức tạp, khó lường.

Hòa bình thế giới được hiểu là không có chiến tranh lớn, chiến tranh giữa các cường quốc và phải gắn liền với tôn trọng độc lập dân tộc và thực hành dân chủ trong sinh hoạt quốc tế. Xu thế này xuất hiện và nổi bật trong thế giới hậu Chiến tranh lạnh là do: toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế trở thành xu thế khách quan, nổi bật; tương quan lực lượng giữa các nước lớn chưa đem lại cho bất kỳ bên nào lợi ích tuyệt đối nếu để xảy ra chiến tranh. Đồng thời, xã hội quốc tế đã xây dựng được hệ thống luật pháp, cộng đồng quốc tế đã tạo lập được hệ thống giá trị chuẩn mực chung đủ sức hóa giải các nguy cơ chiến tranh. Hòa bình là tiền đề thuận lợi cho các quốc gia triển khai các quan hệ hợp tác các bên đều có lợi và cùng nhau phát triển; ngược lại, hợp tác cùng phát triển giữa các quốc gia càng được thúc đẩy càng góp phần củng cố hòa bình thể giới.

Tuy nhiên, hiện nay, trong thế giới toàn cầu hóa khiến các quốc gia phụ thuộc lẫn nhau ngày càng chặt chẽ, mọi diễn biến xấu về chính trị, an ninh, bao gồm cả an ninh truyền thống và phi truyền thống ở một địa điểm sẽ có nguy cơ nhanh chóng lan tỏa rộng, thậm chí bùng phát ở nhiều nơi. Các điểm nóng an ninh truyền thống trên bản đồ thế giới không những không suy giảm mà còn gia tăng cả về số lượng, quy mô và mức độ nguy hiểm, như: xung đột kéo dài nhiều thập kỷ ở Trung Đông chưa có dấu hiệu giảm nhiệt; nội chiến ở nhiều quốc gia châu Phi Nam Sahara, bất ổn ở nhiều nước Bắc Phi; chiến sự ở Ukraine chưa rõ hồi kết; vấn đề Đài Loan, nguy cơ khủng hoảng hạt nhân ở bán đảo Triều Tiên vẫn có thể bùng phát bất cứ lúc nào; chủ nghĩa khủng bố, xung đột sắc tộc, tôn giáo, chạy đua vũ trang, phổ biến vũ khí hạt nhân vẫn là những nguy cơ lớn. Tình trạng xâm phạm chủ quyền quốc gia, tranh chấp lãnh thổ, chủ quyền biển đảo diễn ra quyết liệt và diễn biến ngày càng phức tạp; an ninh, an toàn hàng hải, hàng không ở nhiều nơi bị đe dọa, nhất là ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương có nguy cơ làm gia tăng căng thẳng, xung đột, đe dọa môi trường hòa bình và an ninh quốc tế [1, tr. 30 - 31]. Thậm chí, trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược giữa các cường quốc ngày càng quyết liệt như hiện nay, các tranh chấp và mâu thuẫn cục bộ khu vực có thể trở thành những ngòi nổ cho cạnh tranh, đối đầu và xung đột mang tính quốc tế.

Trong khi các vấn đề an ninh truyền thống vẫn tồn tại dưới nhiều hình thức, thì các vấn đề an ninh phi truyền thống như biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường, nước biển dâng, thiên tai gia tăng về tần xuất và tính chất tàn phá ngày càng nghiêm trọng, xuất hiện ngày càng dày với tính chất ngày càng nghiêm trọng của các dịch, bệnh hiểm nghèo, an ninh mạng, an ninh thông tin trong thời đại số... tiếp tục diễn biến phức tạp, tác động mạnh, nhiều mặt tới sự ổn định và phát triển ổn định, bền vững của thế giới [1, tr. 31]. Tính chất nghiêm trọng và hệ quả sâu rộng của đại dịch Covid-19 đang hoành hành trên toàn cầu hiện nay cho thấy, các thách thức an ninh phi truyền thống đang và sẽ thực sự là những mối đe dọa cho cuộc sống con người trên tất cả các khía cạnh của đời sống, chúng thực sự khó kiểm soát và đối phó, rất cần sự đoàn kết và phối họp toàn cầu, nhưng đạt được nhận thức, tiếng nói và hành động chung thực sự không dễ dàng.

Thứ hai, cục diện thế giới trong những năm sắp tới tiếp tục vặn động nhanh hơn theo xu hướng đa cực, đa trung tâm, trong đó sự vận động của quan hệ Mỹ - Trung và sự tập hợp lực lượng quốc tế xung quanh Mỹ - Trung đóng vai trò then chốt trong việc định hình cục diện thế giới thời gian tới.

Bước vào thập niên thứ ba của thế kỷ XXI, cuộc cạnh tranh địa-chính trị giữa các cường quốc trên thế giới sẽ diễn ra ngày càng gay gắt, phức tạp. Các nước lớn dù vẫn tiếp tục điều chỉnh chiến lược theo hướng vừa hợp tác, thỏa hiệp, vừa cạnh tranh lẫn nhau, cố gắng không để xảy ra chiến tranh xung đột trực diện nhưng sự va chạm, cọ sát sẽ gia tăng, mặt cạnh tranh, kiềm chế và mức độ đối đầu sẽ gay gắt hơn. Tập hợp lực lượng, liên kết, cạnh tranh, đấu tranh vì lợi ích quốc gia trong bối cảnh tùy thuộc lẫn nhau và tác động của cạnh tranh cường quốc sẽ tiếp tục diễn ra rất phức tạp, đa tầng nấc. Dưới sự chi phối của chủ nghĩa thực dụng trong quan hệ quốc tế, quan hệ đối tượng và đối tác, đối thủ và đồng minh, thù địch và bạn bè... đan xen phức tạp và có thể sẽ hoán vị cho nhau một cách hết sức bất quy ước. Lợi ích quốc gia - dân tộc sẽ là động lực trung tâm tạo ra những hướng đi khác nhau trong sự chuyển động này.

Diện mạo đa cực, đa trung tâm tiếp tục chuyển động cả về cấu trúc không gian và tương quan so sánh, phân bổ sức mạnh giữa các cường quốc trong hệ thống quốc tế. Trong đó, khu vực Đông Á - Thái Bình Dương, rộng hơn là Ấn Độ - Thái Bình Dương tiếp tục gia tăng vai trò và ảnh hưởng như là trung tâm kinh tế, chính trị quốc tế mới trong khi những năm tới EU còn phải vật lộn với những khó khăn trong nội bộ từ hệ quả của Brexit và đặc biệt là phục hồi nền kinh tế bị suy giảm nặng nề bởi đại dịch Covid-19. cập [2]. Cùng với khả năng tiếp tục suy giảm tương đối về sức mạnh, nhất là trong so sánh với Trung Quốc, cuộc bầu cử tổng thống ngày 03/11/2020 và diễn biến sau đó đã cho thấy một nước Mỹ chia rẽ chưa từng thấy và nền dân chủ vốn được người Mỹ tự ca ngợi như là mẫu hình của thế giới đã bị rung lắc mạnh. Chính quyền J.Biden sẽ phải nỗ lực rất lớn để có thể lấy lại vị thế, niềm tin quốc tế và ảnh hưởng toàn cầu của Mỹ vốn đã chịu nhiều mất mát dưới chính sách đơn phương và phương châm đối ngoại “Nước Mỹ trên hết” của Chính quyền D.Trump.

Thứ ba, kinh tế thế giới phục hồi chậm, chưa vững chắc, đối mặt với nguy cơ suy thoái.

Dưới tác động nghiêm trọng chưa từng có do đại dịch Covid- 19 gây ra, sự phục hồi kinh tế thế giới sẽ gặp nhiều khó khăn, thách thức lớn, còn có nhiều biến động khó lường và tùy thuộc rất lớn vào khả năng kiểm soát hiệu quả đại dịch. Năm 2020, do ảnh hưởng của dịch bệnh, thế giới phải đối mặt với cuộc suy thoái kinh tế tồi tệ nhất kể từ cuộc Đại suy thoái những năm 1930, tốc độ tăng trưởng tổng sản phẩm quốc nội (GDP) thực tế của toàn cầu giảm xuống còn -3%, trong đó ở các nước phát triển là -4,4%, các thị trường mới nổi và nền kinh tế đang phát triển là -1,9% [3].

Hầu hết các cường quốc, các đầu tầu lớn của kinh tế thể giới, nhất là Mỹ, EU, Nga, Ấn Độ bị đại dịch tàn phá nặng nề và rơi vào suy giảm mạnh. Khả năng phục hồi và trở lại quỹ đạo tăng trường trong thời gian ngắn là chưa thể khẳng định. Trên khía cạnh khác, đại dịch Covid-19 cùng với quá trình chuyển dịch mạnh mẽ của nền kinh tế thế giới sang nền kinh tế số trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0 sẽ làm cho quá trình tái cẩu trúc và chuyển đổi nền kinh tế quốc gia và nền kinh tế thế giới có động lực diễn tiến nhanh hơn. Sự dịch chuyển chuỗi cung ứng và giá trị toàn cầu sẽ diễn ra sau đại dịch. Đi liền với xu hướng phụ thuộc lẫn nhau trong toàn cầu hóa thì xu thế độc lập, tự chủ trong kinh tế, giảm bớt sự phụ thuộc vào bên ngoài, nhất là với những mặt hàng chiến lược sẽ được các quốc gia chú ý hơn. Hệ quả của đại dịch có thể khiến tương quan sức mạnh giữa các quốc gia biến đổi nhanh hơn. Dù xu hướng bảo hộ, chống toàn cầu hóa vẫn còn mạnh nhung chỉ là tạm thời, các hình thức liên kết kinh tế song phương và đa phương thế hệ mới, các định chế tài chính quốc tế, khu vực sẽ tiếp tục phát triển như một xu thế khách quan, nhất là ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương.

Trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược giữa các cường quốc gay gắt cùng với sự tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 và hệ quả của đại dịch Covid-19, “cạnh tranh kinh tế, chiến tranh thương mại, tranh giành thị trường, các nguồn tài nguyên, công nghệ, nhân lực chất lượng cao, thu hút đầu tư nước ngoài giữa các nước ngày càng quyết liệt, tác động mạnh tới chuỗi sản xuất và phân phối toàn cầu” [1, tr. 106]. Trong cuộc cách mạng này, thời cơ để đi tới thịnh vượng nhanh hơn là rất lớn và nguy cơ tụt hậu cũng lại càng lớn. Quốc gia chiến thắng sẽ là quốc gia nắm bắt tốt cơ hội từ cuộc cách mạng này, tập trung hiệu quả cho sự chuyển đổi số quốc gia, đẩy mạnh cải cách và đổi mới sáng tạo, đầu tư cho giáo dục và khoa học đi tiên phong vào xu thế Cách mạng công nghiệp 4.0 để tạo đột phá trong phát triển.

Thứ tư, khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương tiếp tục là trọng tâm của sự vận động địa-chính trị và địa-kinh tế toàn cầu, là nơi diễn ra cuộc cạnh tranh chiến lược giữa các cường quốc, nhất là giữa Mỹ và Trung Quốc ngày càng gay gắt.

Khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương tiếp tục là đầu tàu tăng trường kinh tế thế giới, đầu tàu của hội nhập và liên kết kinh tế, ngày càng trở thành trung tâm sức mạnh của thế giới về kinh tế cũng như trung tâm của vận động địa chính trị toàn cầu. Cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung khiến vị thế trung tâm địa kinh tế và chính trị toàn cầu của khu vực càng được thể hiện rõ hơn. Sự cọ sát chiến lược Mỹ - Trung ở khu vực trong thập kỷ mới này tiếp tục được thể hiện tập trung ở sự đối trọng của hai đại chiến lược “Vành đai và Con đường” của Trung Quốc với chiến lược “Ấn Độ “Thái Bình Dương” của Mỹ mà có thể được điều chỉnh cho phù hợp với bối cảnh và tầm nhìn mới của Chính quyền J.Biden. Đối đầu Mỹ - Trung cũng sẽ tiếp tục xoay quanh những quân bài quan trọng khác như vấn đề Đài Loan, bán đảo Triều Tiên, Biển Đông. Các hình thức tập hợp lực lượng, liên minh liên kết đa dạng, trên các lĩnh vực, khía cạnh, phạm vi khác nhau sẽ tiếp tục có những diễn biến phức tạp. Cạnh tranh cường quốc Mỹ - Trung gay gắt sẽ đặt môi trường an ninh và phát triển của khu vực, nhất là các nước nhỏ và đang phát triển trước nhiều khó khăn, thách thức lớn bên cạnh cả những cơ hội

2. Định vị Việt Nam trong cục diện thế giới hiện nay

Từ bối cảnh và vị thế hiện nay, chúng ta có thể định vị vị trí Việt Nam trên thế giới hiện nay ở một số điểm căn bản:

Thứ nhất, Việt Nam là một nước nằm ở trung tâm Đông Nam Á và châu Á - Thái Bình Dương, có vị trí địa chính trị rất quan trọng ở khu vực và thế giới, nơi hội tụ lợi ích của nhiều nước lớn, đặc biệt là nơi các nước lớn đang điều chỉnh chính sách và gia tăng ảnh hưởng. Chúng ta cần xây dựng và điều chỉnh chính sách sao cho thích hợp để phát huy cao nhất giá trị của tài nguyên địa - chính trị và hạn chế thấp nhất mặt trái của vị trí địa-chính trị nhạy cảm của ta với mục tiêu đảm bảo môi trường bên ngoài hòa bình, ổn định vừa giữ vững đường lối độc lập tự chủ, vừa hội nhập thành công và phát triển.

Thứ hai, Việt Nam ngày càng được biết đến rộng rãi là một quốc gia ổn định, là tấm gương đổi mới, hội nhập thành công, phát triển nhanh và năng động, đã vươn lên trở thành nền kinh tế với quy mô đứng thứ tư trong ASEAN, đã trở thành một quốc gia có thu nhập trung bình, đang hướng tới mục tiêu trở thành quốc gia cỏ thu nhập trung bình cao vào năm 2030 và nước có thu nhập cao vào năm 2045 như Văn kiện Đại hội XIII của Đảng đã đề ra. Trong xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng và giá trị toàn cầu bởi cạnh tranh cường quốc và đại dịch Covid-19 gây ra, cùng với việc là một trong những quốc gia trên thế giới đối phó thành công nhất với đại dịch Covid-19 và những cải cách mạnh mẽ gần đây, Việt Nam nổi lên là một thị trường ngày càng hấp dẫn với gần 100 triệu dân, là điểm đến hấp dẫn cho hợp tác, thu hút đầu tư và du lịch quốc tế với nhiều điều kiện thuận lợi. Việt Nam ngày càng trở thành một mắt xích quan trọng của hệ thống các hợp tác liên kết kinh tế - thương mại đa phương khu vực, quốc tế, của sự phân bổ lại và tái cấu trúc chuỗi giá trị và cung ứng toàn cầu sau đại dịch Covid-19.

Thứ ba, Việt Nam là một chủ thể tích cực, chủ động, đáng tin cậy và thành viên có trách nhiệm trong cộng đồng khu vực và thế giới, là thành viên ngày càng có vai trò quan trọng của Cộng đồng ASEAN, cũng như trong bàn cờ chính trị, kinh tế và an ninh khu vực. Việt Nam có vai trò, uy tín và vị thế ngày càng cao trên trường quốc tế, ngày càng được đông đảo bạn bè quốc tế biết tới và ủng hộ.

Thứ tư, Việt Nam là một nước đang phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa, có chính sách đối ngoại rộng mở, vì hòa bình, hợp tác, phát triển, là nhân tố tích cực cho hòa bình, công bằng, dân chủ, tiến bộ ở khu vực và trên thế giới. Việc Việt Nam có quan hệ ngoại giao với 189/193 thành viên Liên hợp quốc, có quan hệ thương mại với 230 quốc gia và vùng lãnh thổ, có quan hệ đối tác chiến lược và toàn diện với 30 quốc gia, trong đó với tất cả các nước P5, G7 và hầu hết các quốc gia trên thế giới, các tổ chức khu vực, liên khu vực, châu lục, quốc tế đã thể hiện vị trí ngày càng quan trọng của Việt Nam trong đời sống quan hệ quốc tế.

Cùng với sức mạnh cứng và mềm ngày càng gia tăng, uy tín và vị thể quốc tế được nâng cao không ngừng trong những năm qua, Việt Nam được chính bạn bè quốc tế, giới ngoại giao và học giả quốc tể đánh giá như một “cường quốc tầm trung” đang lên ở khu vực.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.

2. Theo dự báo của các Trung tâm nghiên cứu kinh tế ở Nhật Bản và Anh tháng 12- 2020, do Trung Quốc kiểm soát tốt dịch Covid-19, kinh tế Trung Quốc đã phục hồi nhanh chóng và với đà này, dự báo quy mô kinh tế của Trung Quốc sẽ vượt Mỹ vào nãm 2028, sớm hon rất nhiều so với các dự báo trước đây là vào năm 2036. Xem Bình Minh: Kiểm soảt tốt Covid, Trung Quốc có thể sớm vượt Mỹ về GDP, https:// vneconomy.vnZkiem-soat-tot-covid-trung-quoc-co-the-som-vuot-my-ve-gdp.htm

3. https://www.imf.org/en/Data.